Operatiekamerafval mag van de wet niet worden hergebruikt of gerecycled. Van plastic verpakkingen en metalen pincetten tot roestvrijstalen instrumentarium – alles moet worden afgevoerd en verbrand. Bart van Straten onderzoekt de mogelijkheden om de wet open te breken en de kostbare materialen te hergebruiken.
Per patiënt komen er uit de operatiekamer drie vuilniszakken en twee containers afval. Alleen al het inpakpapier waarin de instrumenten zitten die in de OK worden gebruikt, levert per jaar 1,3 miljoen kilo afval op. Hoeveel kilo medisch afval er in totaal van alle ziekenhuizen komt, is niet bekend; daarover bestaan geen goede cijfers.
De Europese Unie verbiedt het hergebruik van medisch afval. Al het medische afval in Nederland wordt naar Zavin in Dordrecht gebracht, waar het wordt verbrand. Wanneer de capaciteit daar tekortschiet, gaat het naar België om verbrand te worden.
Het is een duizelingwekkende opeenstapeling van verspilling en milieuverontreiniging, vindt werktuigbouwkundig onderzoeker Bart van Straten, die hij niet meer kan aanzien. Het bedrijf waar hij werkt maakt medisch instrumentarium. In Nederland worden per ziekenhuis per jaar tot 50.000 metalen instrumenten na één keer gebruiken weggegooid. In heel Europa is dat gigantisch veel.
Bart heeft onderzocht hoe je van chirurgisch afval nieuwe medische producten kunt maken. En hoe je ze daarnaast kunt inzetten op hergebruik. Van Straten is hierop gepromoveerd aan de Technische Universiteit Delft, afdeling BioMechanical Engineering.
Steriliseren
Van Straten is in 2018 begonnen met zijn missie om instrumentensets die worden gebruikt in ok’s te plaatsen in rvs netten. Dat afval hebben ze opgehaald bij drie ziekenhuizen en omgesmolten tot een nieuw instrumentennet. Dat hebben ze aangeboden aan de toenmalig minister van Medische Zorg. Het was hun allereerst gerecyclede product.
Toen in het Rotterdamse St. Franciscusziekenhuis aan het begin van de coronapandemie de mondkapjes opraakten, steriliseerde Van Straten op verzoek 600 FFP2-mondmaskers op 121 graden. Met behoud van filtervermogen en al bleken medische mondmaskers zo vijfmaal hergebruikt te kunnen worden. Je kunt een verlaging van 58 procent CO2-uitstoot realiseren door ze opnieuw te steriliseren, dit is ook nog goedkoper.
Zijn werk viel op bij onderzoeker Tim Horeman van de TU Delft. Die nodigde Van Straten uit zich aan te sluiten bij zijn onderzoekslijn Sustainable Surgery & Translation Technology. Dat werd het begin van het onderzoek naar duurzaamheid in de zorg, deels samen uitgevoerd.
Eerste tastbare resultaat van zijn wetenschappelijke speurtocht naar hergebruik van chirurgisch afval is een blauw kunststoffen ‘kruisje’, voorzien van een minuscuul handvatje. Zo’n kruisje zet je tussen de ‘benen’ van een scharnierend medisch instrument, opdat je dat kunt reinigen en desinfecteren. Deze ‘instrumentopener’ is gemaakt van omgesmolten medisch afval. En dat mocht dus niet, van de wet, omdat afval niet als grondstof wordt gezien voor medische instrumenten.
Verspilling tegengaan
Een jaar lang zijn Van Straten en de zijnen bezig geweest voor dit product de wettelijke procedure van uitzonderingen, ontheffingen en vergunningen te doorlopen. In maart 2022 kregen ze eindelijk hun vergunning. Het blauwe kruisje is het eerste medische instrument gemaakt van 100 procent ziekenhuisafval, dat in de wereld een wettelijke goedkeuring heeft gekregen, een CE-certificering van de MDR, de Europese verordening voor medische hulpmiddelen.
Dankzij die vergunning vormde de instrumentopener het startschot voor een reeks medische hulpmiddelen van gerecycled medisch afval. In dat afval zitten stoffen zoals polypropyleen, zink, aluminium, koper, iridium, platinum enzovoort. De grondstoffen ervoor komen uit onder andere Australië, China en Brazilië. De producten zelf worden vaak gemaakt met inzet van kinderarbeid in bijvoorbeeld Pakistan.
Het opdelven, het vervoer, de arbeid, de verplichte vernietiging: Van Straten maakt er een persoonlijke missie van de verspilling tegen te gaan, ook via een aantal organisaties waarbij hij is betrokken. De basis van al deze producten is olie of metaal. Het is natuurlijk zonde om die materialen te verbranden. Vrijwel alle materialen zijn te recyclen of te hergebruiken. Van mondkapjes, operatieschorten en handschoenen maken ze blokjes plastic grondstof.
Daarvan worden onder andere labels, kaartjes en dus instrumentopeners gemaakt. Ook het metaal dat wordt gebruikt voor medische instrumenten is een mooi materiaal. Laryngoscoopbladen – nodig om naar het strottenhoofd van de patiënt te kijken – worden gemaakt van een legering van zink, aluminium, magnesium en koper. Ze smelten ze boven de 400 graden om en maken hiervan onderdelen voor instrumenten.
Alle onderzoeksresultaten die ze onderweg verzamelen staan voor iedereen toegankelijk op internet. Zij willen juist dat zowel fabrikanten als ziekenhuizen wereldwijd dit recyclen oppakken. Als zij alles alleen moeten doen, gaat het proces niet snel genoeg.
